Gulden legende. De Middelnederlandse vertaling van de Legenda aurea door Petrus Naghel

The importance of the Legenda aurea for the Late Middle Ages can hardly be overestimated, as witness the impressive manuscript tradition of the original Latin text as well the different vernacular versions. This huge hagiographic collection, organised per circulum anni, can be considered as a compendium of the medieval religious worldview: it offers insights into the (deuterocanonic) tradition of the New Testament, the lives and deaths of the most important saints, the history of the church of Rome, and it can be read as a catechism in narrative form. But the Legenda aurea is also a treasure-trove of stories, motifs and themes splendidly reflecting medieval mentality in its entirety. The influence of the Legenda aurea on literature and iconography is so far-reaching, that the book is an indispensable aid for the ‘reading’ of countless medieval texts, paintings and sculptures.
The text was translated several times into Middle Dutch and of the first southern Dutch translation (ca. 1357), made by Petrus Naghel († 1395) in the Charterhouse of Herne, a modern edition is now available.
This is the first volume of a two-volume work (volume II appeared in 2011). The text edition in the present volume begins with Advent and ends with the legend of Saint Pancras, thus comprising the legends pertaining to the three great feasts: Christmas, Easter and Pentecost. The volume further contains a comprehensive introduction, which opens on a succinct presentation of the Latin Legenda aurea, its author and its transmission. The principal focus is on the Middle Dutch text, its translator and his source, and its transmission in manuscript and print. A number of concordances and an index of names offer keys to the text of the legends and facilitate parallel consultation of the Gulden Legende and contemporary editions of the Latin text.

---

Het belang van de Legenda aurea in de late Middeleeuwen kan moeilijk overschat worden, getuige de indrukwekkende handschriftelijke overlevering van zowel de oorspronkelijke Latijnse tekst als van de verschillende volkstalige versies. Deze omvangrijke hagiografische verzameling, georganiseerd per circulum anni, kan beschouwd worden als een compendium van het middeleeuwse religieuze wereldbeeld: het biedt inzicht in de (deuterocanonieke) traditie van het Nieuwe Testament, het leven en sterven van de belangrijkste heiligen, de geschiedenis van de Kerk van Rome en het kan gelezen worden als een catechismus in narratieve vorm. Maar de Legenda aurea is ook een schatkamer van verhalen, motieven en themata waarin de gehele middeleeuwse mentaliteit een schitterende weerspiegeling vindt. De invloed van de Legenda aurea op de literatuur en de beeldende kunsten is zo verregaand dat het boek een onmisbaar hulpmiddel is voor het ‘lezen’ van talloze middeleeuwse teksten, schilderijen en sculpturen.
De tekst werd meermaals in het Middelnederlands vertaald en van de eerste, Zuidnederlandse vertaling, rond 1357 vervaardigd door de Hernse kartuizer Petrus Naghel (†1395) is nu een kritische uitgave beschikbaar. Dit deel is het eerste van een tweedelige uitgave (deel II verscheen in 2011). Het editiedeel hiervan begint met de Advent en eindigt met de legende van de heilige Pancratius, en bevat daarmee de legenden rond de drie grote feesten: Kerstmis, Pasen en Pinksteren. Daarnaast biedt dit volume een uitvoerige inleiding, waarin eerst de Latijnse Legenda aurea, haar auteur en haar overlevering kort aan de orde worden gesteld. Het zwaartepunt ligt op de Middelnederlandse tekst, zijn vertaler en diens bron, en op de overlevering ervan in handschriftelijke en gedrukte bronnen. Een aantal concordanties en een namenregister ontsluiten de legendenteksten en maken het mogelijk de Gulden Legende en de actuele edities van de Latijnse tekst parallel te raadplegen.

1. De Latijnse Legenda aurea

1.1. Een schrijvende bisschop van Genua
1.2. Monumenten op perkament
1.3. De Legenda aurea
1.4. Een uitdijend hagiografisch heelal: verspreiding en invloed
1.5. Overlevering en edities
1.6. Middeleeuwse vertalingen

2. De Nederlandse Gulden legende

2.1. De oudste vertaling
2.2. De vertaling en de Latijnse traditie
2.3. De tekstgetuigen van de Gulden legende
2.4. Een tweede vertaling?
2.5. Drukken

3. De basishandschriften

3.1. Handschrift Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 15140 (Br12)
3.2. Handschrift Brugge, Sint-Janshospitaal, z.s. (Bg1)
3.3 Handschrift Stockholm, Kungliga Biblioteket, A 159 (SK1)

4. Editieprincipes

5. Appendices

6. Bibliografie

5. Index nominum

Tekstuitgave